Araştırmalar

Türkiye’de Çocuk Yargılamasında Görev Alan Avukat Ve Uzmanların Çocukluk Ve Çocuk Dostu Adalet Algısıyla İlgili Mevcut Durum Tespiti Projesi (2020-2021)
PROJE ORTAKLARI

RWI – ÖZYEĞİN ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ DİSİPLİNLERARASI ÇOCUK HAKLARI LABORATUVARI

PROJEDE GÖREV ALANLAR

Proje Yürütücüsü: Prof Dr. Asiye Kumru ve (Doç.) Dr. Sevgi Usta

Araştırmacılar: Prof Dr. Yener Ünver, Prof. Dr. Nuray Ekşi, ve Dr. Salim Işık

Danışmanlar: Oben Südütemiz, Ayşenur Demirkale, İkram Doğan ve Eren Dedekli

Yüksek Lisans Öğrenci Asistanları: Hande Akyıldız, Ajla Hamza ve Elif Aynacı, 

Lisans Öğrenci Asistanları: Buse Aday, Ceren Mutlu, Damla Çetinkaya, İrem Sengiz, Neslihan Sunmaz, Şeyda Yeşildağ, Deniz Sefertaş. 

PROJE SÜRESİ : 5 OCAK – 31 MART 2021

PROJE ÖZETİ

Avrupa Konseyi Komitesince 17 Kasım 2010 tarihinde kabul edilen ‘Çocuk Dostu Adalete İlişkin Rehber’de, çocuklar çocuk dostu adalet sistemine her ne şekilde girmiş olursa olsunlar, hepsine onurlandırıcı, saygılı, özenli ve adil bir tutumla yaklaşılması gerektiği ifade edilmektedir. Ülkemizde çocuklara yönelik adalet sisteminin güçlendirilmesi konusu Adalet Bakanlığı Yargı Reformu Stratejisi (2009) ve Stratejik Planı’nın (2010-2014) önceliklerinden biri olarak belirlenmiştir. Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin kabul edilmesinden sonra, çocuk yargılamasında görev yapan meslek elemanlarına çeşitli kamu ve özel kurum ve kuruluşlarca çok sayıda eğitim yapılmış ve yapılmaktadır. Ancak bu eğitimlerin etkisi ve bu konudaki akademik bilgi, algı ve yaklaşım ölçümüne ilişkin yayınlanmış bir çalışmaya rastlanmamıştır.

Bu projenin temel amacı, ülkemizde çocuk yargılamasında görev alan avukatların ve uzmanların çocuk dostu yargılama konusunda çocukluk algıları ve mağdur ve suça sürüklenen çocuklarla ilgili dava süreçleriyle ilgili mevcut durum ve deneyimledikleri hukuki yaklaşımları tespit etmektir. Bu amaçla nitel ve nicel olmak üzere iki çalışma gerçekleştirilmiştir. Nitel çalışmamızda 12 avukat ve 5 uzman ile suça sürüklenen ve mağdur çocukların adalet sisteminde çocuk dostu yargılama ilkelerine göre adalete erişimlerinde mevcut durumun tespit edilmesi ile ilgili zoom üzerinden kapsamlı görüşmeler gerçekleştirilmiştir.  Nicel çalışmamızda Farklı bölgelerimizdeki 16 ilimizin barolarından (Ankara, Antalya, Bingöl, Bitlis, Çanakkale, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Giresun, Hatay, İstanbul, Kırklareli, Konya, Manisa, Muğla, Tekirdağ) toplam 107 avukattan online gönderilen anket linkleri ile veriler toplanmıştır. Nicel çalışmada katılımcıların demografik özelliklerini öğrenmek amacıyla demografik bilgi formu, Çocukluk Algısı Ölçeği (Kumru ve Usta, 2021), Gelişimsel Beklentiler Ölçeği (Roer-Strier ve Rivlis, 1998) ve çocuk dostu yargılama durum tespit soru bataryası kullanılmıştır.

Nitel ve nicel verilere uygulanan analizler sonucunda elde edilen bulgulara göre avukatlar çocukların kararlarında en fazla desteğin orta çocukluk döneminde (10 yaş) okul gezisi gibi kararlarında, en az desteğin ise ergenliğin başlarında (13 yaş) yalnız yaşama kararlarında verilebileceğini rapor etmişlerdir. Çocukların cinsiyetleri çocukların kararlarını destekleyip desteklememede fark yaratmamıştır. Ayrıca bulgular çocuğun kız ya da erkek olmasının avukatların çocuğun yetkinliği ve haklarına dair algılarında fark yaratmadığını ortaya koymuştur. Avukatların çocuk haklarıyla ilgili otoriter ve refah yaklaşımını benimseyenler çocukların daha geç yaşlarda psikolojik özerklik kazanmasını beklediklerini rapor etmiştir. Öte yandan özgürleştirici ve özerklik yaklaşımını benimseyenler çocuğun küçük yaşlardan itibaren evde kendini düzenlemesini beklediklerini bildirmiştir.

Çocuk dostu adalet sistemi göstergeleri üzerinden çocuk şubesi, karakol, jandarma, savcılık, mahkeme kalemi ve mahkeme karşılaştırmak amacıyla avukatlardan, suça sürüklenen ve mağdur çocuklarla ilgili çocuk dostu adalet sistemi göstergeleri üzerinden her bir birimi 1 (hiç) ila 4 (çok)’lü likert tipi ölçek üzerinden değerlendirildiğinde en çok puanı mahkemelerin aldığını, onu sırasıyla savcılık makamının ve çocuk şubesinin takip etiği ortaya konmuştur.  Çocuk dostu yargılama göstergeleri açısından en düşük puanı Karakol ve Jandarma birimleri almıştır.  Avukatlardan Çocuk dostu bir adalet sistemi kurgulanması noktasında uygulamada tespit ettiğiniz yaygın veya çözümü en acilen gerekli sorunları ifade etmeleri istendiğinde aşağıdaki sorunlar dile getirilmiştir.

 Suça sürüklenen çocuklarla ilgili sorunlar: Adliyelerde yaşanan yoğunluk nedeniyle çocukların makul sürede yargılanma hakkının ihlal edilmesi; alternatif denetim yöntemleri ve topluma kazandırmada eksiklik; çocuğun üstün yararı gözetilmeyip, odağa prosedürün alınması; çocukların soruşturma aşamalarında mağdur edilmeleri; kapsayıcı ve dayanışmaya yönelik bir sivil toplum algısının olmaması; savcılığa sevk edilen suça sürüklenen çocuklar ile müdafinin özel olarak görüşebileceği bir alanın olmaması; Suça Sürüklenen Çocuk ve Mağdur Çocuğun suçtan sonra rehabilite edilmesine ilişkin önlemlerin alınmasını adalet sisteminde zorunlu kılınması ve kelepçe takılmasıdır.

 Mağdur çocuklarla ilgili sorunlar: Her ilde ÇİM ve AGO’ların bulunmaması ve çocukların ifadesinin çocuk büro tarafından alınması; bu konuda uzman personel sayısının az olması; çocuk mevzuatının dağınık oluşu nedeniyle uzman desteğinin usulen sağlanması, tedbir verilmemesi ve uygulanmaması; çocuklar hakkında yürütülen yargılamalarda çocuklar için gerekli ve yeterli hassasiyetin sağlanmaması; çocukların bilgilendirilmemesi; Çocukların transfer sürecinde yaşadığı mağduriyetler; her ne kadar suça sürüklenen çocuk tabiri kullanılsa da, çocukların büyükler gibi yargılanması; işlemlerin yavaşlığı; Kanunların yeterince uygulanmaması; kolluk kuvvetinin babacan tavırları; mağdur çocukların yeterince korunmaması ve ailelerin baskısı altında kalmaları ve gizliliğin yeterince sağlanılamaması; sosyal çalışmacının rolünün eksikliği; suça sürüklenen çocuklara cezalandırıcı yaklaşımın olmasıdır.

Suça sürüklenen çocuklarla ilgili diğer meslek grupları ile çatışmalar, sorunlar, yetki aşımları sorulduğunda avukatlar en fazla sorunu kollukta ve jandarmada yaşadıklarını bildirmişlerdir.  Mağdur çocuklarla ilgili diğer meslek gruplarından uzmanlarla ilgili yaşanan sorunlar olarak SİR’lerin özenli hazırlanmaması; çocuğun görüşünün alınması için hazır bulunan uzmanlar sadece “çocuğun görüşüne itibar edilebilir” noktasında görüş beyan etmesi fakat çocuğu ifadeye ve duruşmaya hazırlamaması sebebiyle hakimin veya savcının görüşü doğrultusunda rapor çıkmasına neden olunması; uzmanların kimi zaman çocuğu suçlayıcı ve yalnızlaştırıcı tutumlarının varlığı; mağdur çocuklarla ilgili kolluk kuvvetlerinde meslei ???? sınır aşımı açısından yaşanan sorunlar olarak avukatlar özellikle mağdur çocuğun ifadesinin çocuk şubede alınması; karakollarda polis memurlarının yanlış işlem yapmaları; kolluk kuvvetinin abi/abla gibi davranıp ifade bitince çocuğa yalnızca bir vaka olarak yaklaşması. mahkemelerde ise mağdur çocuğun ifadesinin birden fazla kez alınması; AGO’ların kullanılmak istenmemesi; avukatların ve uzmanların usulen ifadeye ve duruşmalara dahil edilmesi; azellikle koruma kararı verilen dosyalar da mağdur/sanık çocukla tekrar görüşememe.

Araştırma bulgularımızın sonuçları, çocuk dostu adalet açısından suça sürüklenen çocuklarla mağdur çocuklara farklı davranıldığını, özellikle suça sürüklenen çocuklara yönelik daha olumsuz tutum ve uygulamaların olduğunu göstermiştir. Çocuk adalet şubesi, savcılık, mahkemeler, gözaltı merkezleri gibi tüm birimlerde tekerrür suçunun, suç türüne göre farklı muamele açısından çocuklara daha fazla olumsuz muamele ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Bu anlamda çocuk adalet sisteminde verilen eğitimlerde, tekrar suç işleme sebepleri ve koruyucu tedbirler üzerinde durulmalıdır. İkinci sonuç, kurumlardaki fiili durumlar çocuk dostu adalet ilkeleri açısından değerlendirildiğinde en sorunlu sistemin karakol ve jandarma birimlerinde olduğu ve oradaki personelin çocuklar konusunda eğitimli olmadığı bildirilmektedir. Üçüncüsü, bu çalışma ile çocukların adli sicil kayıtlarının gizliliğine aykırı bir uygulama olan, karar duruşmalarına katılmayan çocukların kararlarının Resmi Gazete’de yayımlanıyor olduğu ortaya konmuştur.

Sonuç olarak, çalışmamızda Türkiye’de çocuk dostu adalet ilkelerine ilişkin çocuk adalet sisteminin mevcut durumu avukatların ve uzmanların deneyimleri üzerinden ilk kez nicel ve nitel verilerle araştırılmıştır. Bu projede, çocukluk algısını ve çocuk dostu adalet sisteminin göstergelerini değerlendirmek için iki ölçek geliştirilmiştir. Bu ölçekler projemizin, Türkiye’deki çocuk adalet sisteminin mevcut durumunu daha iyi anlamak için gelecekte yapılacak bilimsel çalışmalarda kullanılmasına sunduğu önemli bir katkıdır. Ayrıca avukatların çocuklara yönelik algıları ile çocuk hak ve kapasiteleri arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak, çocuk adalet sistemindeki meslek gruplarının çocuk adaleti mesleğini icra ederken tutum ve yargılarının davranışlarını etkileyebileceği konusunda farkındalıklarının gelişmesine katkı sağlamıştır.

 


 

Begin typing your search term above and press enter to search. Press ESC to cancel.

Back To Top